Voor de meeste bruine beren breekt er met het verdwijnen van de gouden herfstkleuren en de dalende temperaturen een speciale tijd aan. De wintermaanden staan voor hen namelijk gelijk aan rust, beter gezegd: winterrust. Of is het winterslaap? Wij leggen het je uit.   

In de winter is er weinig voedsel te vinden en dus dommelen de meeste beren tussen oktober en december weg om hun energie te sparen. Om in optimale ruststand te komen graven ze meestal een hol dat ze meerdere jaren kunnen gebruiken. Natuurlijke grotten of rotskloven vinden ze soms ook goed. Een beetje hol moet in ieder geval knus zijn en zacht liggen en daarom bekleden de beren het met gras, bladeren, varens of mos. Het is de ideale plek om lekker te dutten. 

Winterslaap, winterrust, torpor of hibernatie, de wetenschap is verdeeld over hoe de rusttoestand van beren moet worden genoemd. Maar één ding is zeker: het draait altijd om energie besparen tijdens een periode van weinig voedsel. De rustperiode duurt zo’n vier tot zes maanden waarin de beren ongeveer een derde van hun lichaamsgericht verliezen. Overleving in de winter is dus alleen mogelijk met extra spek aan het berenlijf. En dus staan er flink wat vruchten met veel vet en suiker, denk aan noten, zaden, bessen, op het menu.  

Beren gaan in een toestand van torpor, dit is Latijn voor bewegingsloosheid. In tegenstelling tot kleinere dieren zoals egels en marmotten, zijn beren geen “echte” winterslapers. Tijdens een winterslaap verlaagt de marmot zijn stofwisseling tot een tiende van zijn normale niveau. Hij ademt één of twee keer per minuut, zijn hartslag slaat maximaal vijf keer en zijn lichaamstemperatuur daalt tot drie graden Celsius. Bij beren geldt dat de hartslag, adem en bloedcirculatie tot op een bepaald niveau vertragen, maar in geval van een aanval staan ze binnen no time paraat om zich te verdedigen. De rusttoestand van de beer wordt daarom vaak aangeduid als winterrust. Hoe de beer zijn energiebalans, temperatuur en beperkte nierfunctie precies beheert? Dat blijft tot op de dag van vandaag een groot mysterie.   

Hoe lang slapen beren tijdens de winterrust? Hoeveel koelen ze af? Hoeveel kilo komen ze aan voordat ze aan hun rustperiode beginnen? Op elk van deze vragen is geen eenduidig antwoord te geven. Elke beer is namelijk uniek en gedraagt zich anders. Bovendien is elke winter anders, wat vraagt om een groot aanpassingsvermogen. Een essentiële vaardigheid om niet uit te sterven. Een leuk weetje: zwangere ijsberen graven in november een hol in de sneeuw. Hierin begraven ze zichzelf de hele winter - zonder te jagen - en bevallen in de lente. In deze periode daalt hun hartslag naar gemiddeld acht slagen per minuut.  

In enkele gevallen gaan beren helemaal niet in torpor. Soms omdat ze goede jagers zijn met een specialisme in het vangen van oude, zwakke of gewonde prooien. Of omdat ze alternatieve voedselbronnen aanboren, zoals voederplaatsen voor herten, winterakkers of door mensen achtergelaten afval.  

Het wintergedrag van beren in gevangenschap wordt vaak gebruikt als maatstaf om te meten of een verblijf geschikt is. Zo concurreren veel dierentuinen bijna om de kwaliteit van hun verblijven te ‘bewijzen’ op basis van hoeveel en hoe lang beren slapen. Als een beer trouwens geen winterrustfase ingaat, betekent dit niet dat de leefomstandigheden per definitie ongeschikt zijn. Sommige beren verdragen een omheind leefgebied beter dan anderen. Als gevolg van tekortkomingen in hun vroege ontwikkeling, hebben veel beren ernstige gedragsafwijkingen dat deze hun leven volledig domineren.  

Keuzevrijheid is altijd doorslaggevend in het wel of niet houden van een winterrust. Als wilde dieren in gevangenschap moeten leven, is het belangrijk dat ze ruimte krijgen om eigen keuzes te maken. In onze opvangcentra en reservaten bieden wij de beren dit. Een mooi voorbeeld hiervan is beer Mark, die we sinds eind 2022 in ons Oostenrijkse BERENWOUD Arbesbach opvangen. Mark leefde twintig jaar lang als ‘toeristische attractie’ in een kleine kooi bij een restaurant in het Albanese Tirana. Zich beschermen tegen hitte, regen en kou zat er voor hem niet in en het houden van een winterrust was al helemaal geen optie. Gelukkig liet hij in januari en februari 2023 zijn natuurlijke gedrag de vrije loop en hield hij voor het eerst in zijn leven opgerold in zijn hol een korte winterrust. Voor ons een teken dat Mark zich weer steeds meer ‘beer’ begint te voelen.